20 Ιουνίου, Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων...

Η κατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα

Διαπιστώσεις και Προτάσεις της Ύπατης Αρμοστείας

Στην ετήσια παρουσίαση των ζητημάτων της προσφυγικής προστασίας στη χώρα μας, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων, το Γραφείο της Υ.Α. στην Ελλάδα σκιαγραφεί τις εξελίξεις στον τομέα των διαδικασιών του ασύλου, την κατάσταση στα σύνορα και τα κέντρα κράτησης, την προνοιακή πολιτική της χώρας σε σχέση με τις ευάλωτες ομάδες, καθώς και τις επιπτώσεις που έχουν στην καθημερινή ζωή των προσφύγων τα αυξημένα κρούσματα ρατσιστικής βίας...

Α) Σε σχέση με τις διαδικασίες ασύλου, η Υ.Α. επισημαίνει τις θετικές νομοθετικές αλλαγές, καθώς και τα πρώτα δείγματα προόδου αναφορικά με την ποιότητα της διαδικασίας, ιδίως σε επίπεδο Επιτροπών Προσφυγών, το βελτιωμένο επίπεδο διερμηνείας και τα αυξημένα ποσοστά χορήγησης καθεστώτος διεθνούς προστασίας σε δεύτερο βαθμό.

Παράλληλα όμως τονίζει πως μια σειρά ζητήματα παραμένουν ιδιαίτερα προβληματικά για τους αιτούντες άσυλο, όπως η πρόσβαση στη διαδικασία (παραλαβή και καταγραφή των αιτημάτων ασύλου σε πρώτο βαθμό), η κράτηση των αιτούντων άσυλο, οι καθυστερήσεις στην εξέταση και έκδοση των σχετικών αποφάσεων, και οι ελλείψεις πολλών αστυνομικών διευθύνσεων σε προσωπικό, τεχνική υποστήριξη, κατάρτιση και διερμηνείς.

Για τα ζητήματα αυτά διατυπώνονται μια σειρά προτάσεις. Παράλληλα, επισημαίνεται η σημασία της έγκαιρης προετοιμασίας για το σχεδιασμό, οργάνωση και στελέχωση της νέας Υπηρεσίας Ασύλου και των περιφερειακών της γραφείων, που προβλέπεται να λειτουργήσουν το 2012.

Η Υ.Α. θεωρεί πως η λειτουργία ενός δίκαιου και αποτελεσματικού συστήματος ασύλου είναι σε όφελος τόσο των προσφύγων όσο και της Ελλάδας, για να διεκδικήσει με καλύτερους όρους την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και τον καταμερισμό ευθυνών στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Β) Σε σχέση με την κατάσταση στα σημεία εισόδου της ελληνικής επικράτειας, η Υ.Α. παραθέτει στοιχεία για τις ροές το 2011, που φανερώνουν τις σημαντικές πιέσεις που δέχεται η χώρα από μαζικές αφίξεις μικτών μεταναστευτικών ρευμάτων (προσφύγων και μεταναστών).

Ως προσβλητικές για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια περιγράφονται οι συνθήκες κράτησης όσων εισέρχονται χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα στη χώρα, ιδιαίτερα στην περιοχή του Έβρου που παρουσιάζει χαρακτηριστικά ανθρωπιστικής κρίσης. Παράλληλα επικρίνεται η απουσία δομών υποδοχής που να επιτρέπουν τον αποτελεσματικό εντοπισμό και προστασία ατόμων που χρήζουν διεθνούς προστασίας, καθώς και ευάλωτων ομάδων (μεταξύ των οποίων και τα ασυνόδευτα παιδιά).

Στις σχετικές προτάσεις περιλαμβάνονται και αυτές αναφορικά με το ρόλο της Frontex, ενώ διατυπώνονται επιφυλάξεις για το σχέδιο κατασκευής «φράχτη» στο χερσαίο τμήμα του Έβρου.

Η Υ.Α. θεωρεί πως η δημιουργία Κέντρων Πρώτης Υποδοχής σε βασικά σημεία εισόδου της ελληνικής επικράτειας μπορεί να αποτελέσει έναυσμα για μια δικαιότερη και αποτελεσματικότερη διαχείριση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ρευμάτων, με την προϋπόθεση ότι θα ενισχυθούν με πολυδιάστατες (και όχι μόνο αστυνομικής φύσης) λειτουργίες, κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό, και αποτελεσματικό σύστημα παραπομπών σε άλλες δομές, μετά τη σύντομη παραμονή των νεο-εισερχομένων αλλοδαπών στα κέντρα αυτά, ανάλογα με το προφίλ και τις ανάγκες της κάθε ομάδας.

Γ) Όσον αφορά την προνοιακή πολιτική για τις πλέον ευπαθείς ομάδες αιτούντων άσυλο και τα ασυνόδευτα παιδιά, επισημαίνονται οι μεγάλες ελλείψεις σε επίπεδο στέγασης και κοινωνικής στήριξης, τόσο από άποψη χωρητικότητας των λιγοστών δομών που υπάρχουν σήμερα, όσο και από άποψη ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών. Ιδιαίτερα ανησυχητικά είναι τα προβλήματα χρηματοδότησης και επιβίωσης των μη κυβερνητικών οργανώσεων, στις οποίες κυρίως έχει ανατεθεί η λειτουργία των κέντρων φιλοξενίας αιτούντων άσυλο και ασυνόδευτων ανηλίκων.

Οι προτάσεις της Υ.Α. εστιάζουν στην ανάγκη στρατηγικού σχεδιασμού από το αρμόδιο Υπουργείο, για εξασφάλιση απρόσκοπτης λειτουργίας των υπαρχουσών δομών, για σημαντικές βελτιώσεις σε επίπεδο χωρητικότητας και υπηρεσιών, καθώς και για ορθολογικότερη χρήση των διαθέσιμων ευρωπαϊκών κονδυλίων. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην ανάγκη προστασίας των ασυνόδευτων παιδιών μέχρι την ενηλικίωσή τους, μεταξύ άλλων και μέσω ουσιαστικής ενεργοποίησης και ενίσχυσης του θεσμού της επιτροπείας.

Σε συνθήκες οικονομικής κρίσης και αυξανόμενης ανεργίας, ιδιαίτερη σημασία αποκτά η ανάγκη στήριξης των αναγνωρισμένων προσφύγων, καθώς και των δικαιούχων επικουρικής προστασίας ή προστασίας για ανθρωπιστικούς λόγους, ώστε να διευκολυνθεί η ομαλή ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία. Η ανεπάρκεια ή απουσία μέτρων στήριξης, κοινωνικής πρόνοιας και διευκόλυνσης της ένταξης, σε συνδυασμό με την καθημερινή υποχώρηση μιας σειράς οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων των ατόμων αυτών, επιτείνει τα προβλήματα ένδειας και περιθωριοποίσης, με αρνητικές συνέπειες τόσο για τους πρόσφυγες όσο και για την κοινωνία που τους φιλοξενεί.

Δ) Τέλος, ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στα φαινόμενα ρατσιστικής βίας, που παρουσιάζουν επικίνδυνη έξαρση το τελευταίο διάστημα. Οι συστηματικές, βάναυσες επιθέσεις, που στρέφονται αδιάκριτα κατά μεταναστών και προσφύγων με μοναδικό κριτήριο το χρώμα του δέρματός τους ή τη χώρα προέλευσης, με πρωτεργάτες ακροδεξιά στοιχεία, δεν αποτελούν μόνο κατάφωρη παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή και τη σωματική ακεραιότητα, αλλά και σοβαρή απειλή ενάντια στο κράτος δικαίου και τη δημοκρατική ομαλότητα.

Σοβαρά ερωτήματα γεννώνται αναφορικά με την ατιμωρησία όσων πρωτοστατούν σε πράξεις ρατσιστικής βίας, ενώ υπάρχουν καταγγελίες για αδράνεια ή ακόμη και ανοχή τέτοιων συμπεριφορών από αστυνομικά όργανα.

Οι προτάσεις της Υ.Α. επικεντρώνονται στην ανάγκη λήψης μέτρων για την αποτελεσματική δίωξη των πράξεων ρατσιστικής βίας, τη δημιουργία συστήματος καταγραφής τους και την προστασία των θυμάτων.

Παράλληλα, η Υ.Α. επισημαίνει ότι η απαξίωση των υπαρκτών προβλημάτων που βιώνουν οι κάτοικοι περιοχών όπου παρατηρείται μεγάλη συγκέντρωση άπορων και άστεγων αλλοδαπών, δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για ανοχή απέναντι σε εκδηλώσεις μίσους και βίαιων συμπεριφορών. Η εγκατάλειψη μέρους του κέντρου της Αθήνας από την Πολιτεία και η αδυναμία της να εξασφαλίσει συνθήκες ασφάλειας για τους κατοίκους του, επιτείνουν την κατάσταση. Για το λόγο αυτό, η Υ.Α. υιοθετεί τις προτάσεις που έχουν διατυπωθεί, ως προς την ανάγκη πάταξης των κυκλωμάτων διακίνησης ανθρώπων, εμπορίας ναρκωτικών, πορνείας και εγκληματικότητας, καθώς και λήψης κοινωνικών μέτρων αναβάθμισης των υποβαθμισμένων περιοχών και ανακούφισης του πληθυσμού τους. Τέλος, προτείνει ενεργοποίηση διατάξεων της μεταναστευτικής νομοθεσίας που θα απεγκλωβίσουν μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα και θα περιορίσουν την περιθωριοποίησή τους και την εξάρτηση από τα κυκλώματα, προς όφελος τόσο των ίδιων όσο και της τοπικής κοινωνίας.